Tham dự Hội thảo, về phía Bộ VHTTDL và các cơ quan, tổ chức nghiên cứu của Trung ương, có: PGS.TS Bùi Văn Liêm – Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia, Phó Chủ tịch Thường trực Hội Khảo cổ học Việt Nam, nguyên Phó Viện trưởng Viện Khảo cổ học Việt Nam; PGS.TS Bùi Chí Hoàng – Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia, nguyên Phó Viện trưởng Viện Khoa học xã hội vùng Nam Bộ (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam);TS Nguyễn Khánh Trung Kiên – Phó Viện trưởng Viện Khoa học xã hội vùng Nam Bộ (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam).

Về phía tỉnh Gia Lai, tham dự Hội thảo có các đồng chí: Nguyễn Thị Thanh Lịch – Tỉnh ủy viên, Phó Chủ tịch UBND tỉnh; Võ Hoàng Bình – Phó Trưởng Ban Tuyên giáo – Dân vận Tỉnh ủy; Đỗ Thị Diệu Hạnh – Tỉnh ủy viên, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

Tham dự Hội thảo còn có đại diện lãnh đạo các ban, sở, ngành, hội, đoàn thể của tỉnh; UBND các phường, xã có di tích gồm: phường Hoài Nhơn Bắc, xã An Lão và xã An Hòa. Cùng các chuyên gia, nhà khoa học nghiên cứu về Trường Luỹ.

Quang cảnh Hội thảo

Phát biểu khai mạc hội thảo, bà Đỗ Thị Diệu Hạnh – Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho biết, hội thảo nhằm mục tiêu nghiên cứu toàn diện giá trị của Trường Lũy trên địa bàn tỉnh Gia Lai; đánh giá vị trí, vai trò, đặc điểm riêng của đoạn Trường Lũy này trong tổng thể hệ thống Trường Lũy. Đồng thời, đây là cơ sở khoa học để đề xuất định hướng bảo tồn, phát huy giá trị di tích theo hướng bền vững, phù hợp với thực tiễn, tiến tới lập hồ sơ trình Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng Trường Lũy Gia Lai là di tích cấp quốc gia.

Theo báo cáo tại hội thảo, Trường Lũy là một công trình thành lũy lịch sử đặc biệt, bao gồm: lũy – đường cổ – hào – hệ thống đồn/bảo, với tổng chiều dài toàn tuyến từ Quảng Ngãi đến Gia Lai khoảng 127,4km. Trong đó, đoạn lũy trên địa phận tỉnh Gia Lai dài khoảng 14,4km, nằm ở độ cao từ 400 – 800m so với mực nước biển, kéo dài từ phường Hoài Nhơn Bắc đến các xã An Lão, An Hòa. Công trình được xây dựng chủ yếu bằng đất và đá, hình thành từ thời chúa Nguyễn và được hoàn thiện dưới triều vua Gia Long, đóng vai trò là hệ thống phòng thủ quy mô lớn ở khu vực biên viễn.

Tháng 6/2025, nhằm hoàn thiện hồ sơ nghiên cứu và bảo tồn di tích, tiến tới đề xuất xếp hạng di tích cấp quốc gia đối với đoạn Trường Lũy đi qua địa phận tỉnh Bình Định (cũ), Bảo tàng Bình Định (nay là Bảo tàng Gia Lai) đã phối hợp với Viện Khoa học xã hội vùng Nam Bộ tiến hành đợt khảo sát và khai quật khảo cổ học tại một số điểm thuộc xã An Lão, với tổng diện tích 200m², theo Quyết định số 1419/QĐ-BVHTTDL ngày 19/5/2025 của Bộ VHTTDL.

Kết quả khảo sát, khai quật tại các địa điểm như Đồn H4, Trường Lũy, Đồn Dông Hầm và Đồn An Quang đã cung cấp nhiều tư liệu quan trọng, góp phần làm sáng tỏ kỹ thuật xây dựng và cấu trúc phòng thủ của hệ thống đồn lũy. Các phát hiện cho thấy kỹ thuật xây dựng tại khu vực này thể hiện sự kết hợp linh hoạt giữa vật liệu bản địa và kỹ thuật phòng thủ truyền thống, đồng thời thích ứng tốt với điều kiện địa hình tự nhiên.

Đáng chú ý, việc phát hiện vọng gác tại di tích Đồn Dông Hầm và Đồn H4 có cấu trúc hình tròn tại vị trí giao nhau giữa hai bức tường, nền đá bằng phẳng và bề mặt mở rộng, có nhiều điểm tương đồng với kiến trúc vọng gác tại Đồn Thứ – một đồn lớn trong cùng hệ thống. Những điểm tương đồng này cho thấy sự thống nhất trong tổ chức không gian phòng thủ, với các yếu tố như hành lang đi lại cho quân lính, hào bảo vệ phía ngoài và hệ thống tường bao.

Hội thảo là bước quan trọng trong việc xây dựng cơ sở khoa học và thực tiễn để bảo tồn, tôn vinh giá trị lịch sử - văn hóa của Trường Lũy Gia Lai, đồng thời thúc đẩy tiến trình lập hồ sơ xếp hạng di tích cấp quốc gia trong thời gian tới.

Phó Chủ tịch Hội Sử học tỉnh Gia Lai Trần Quốc Tuấn phát biểu ý kiến tại Hội thảo

Tại Hội thảo, các đại biểu đã nghe các nhà nghiên cứu trình bày các tham luận về: Trường Luỹ Gia Lai nhận thức một số vấn đề về giá trị lịch sử, văn hoá; giá trị và ý nghĩa lịch sử của Trường Luỹ trong góc nhìn tổng thể về xây dựng luỹ, kiểm soát an ninh và chính sách cai trị miền biên viễn của triều Nguyễn; kinh nghiệm bảo tồn hệ thống Trường Luỹ Quảng Ngãi; định hướng bảo tồn, phát huy giá trị di tích Trường Luỹ tỉnh Gia Lai gắn với phát triển du lịch, giáo dục truyền thống.

Phát biểu tại hội thảo, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Nguyễn Thị Thanh Lịch nhấn mạnh: Giá trị của Trường Lũy là đặc biệt quan trọng, là minh chứng khoa học và thuyết phục về quá trình mở mang bờ cõi của cha ông ta. Việc thế hệ trẻ được tìm hiểu và trực tiếp chứng kiến Trường Lũy sẽ góp phần quan trọng trong giáo dục giá trị lịch sử, qua đó nâng cao ý thức gìn giữ, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong giai đoạn hiện nay.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Nguyễn Thị Thanh Lịch phát biểu tại Hội thảo

Đối với các kiến nghị của chuyên gia, nhà nghiên cứu tại hội thảo, Phó Chủ tịch UBND tỉnh nhấn mạnh rằng đây chính là cơ sở quan trọng, mở ra trách nhiệm tiếp theo cho tỉnh trong việc xây dựng hồ sơ di tích với nhiều nhiệm vụ trọng tâm trong thời gian tới.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh đề nghị các sở, ngành, đơn vị liên quan tiếp tục nghiên cứu một cách đầy đủ, đồng bộ, bài bản và mang tính liên vùng không chỉ tại Quảng Ngãi và Gia Lai mà còn mở rộng ra các địa phương khác nếu có dấu tích Trường Lũy tương tự. Đồng thời, đề nghị các địa phương thực hiện việc gìn giữ, khoanh vùng và cắm mốc bảo vệ di tích, tránh để mất đi tính nguyên vẹn, gây khó khăn cho công tác nghiên cứu và bảo tồn. Bên cạnh đó, cần xác định rõ các hạng mục cần bảo vệ nguyên vẹn để có cơ sở xây dựng các dự án du lịch, hướng đến mục tiêu vừa bảo tồn, vừa phát huy giá trị di tích một cách hiệu quả và bền vững.

Đồng chí Nguyễn Thị Thanh Lịch cũng bày tỏ mong muốn các nhà khoa học tiếp tục mở rộng nghiên cứu về Trường Lũy ở quy mô lớn hơn, không chỉ giới hạn trong địa phận tỉnh Bình Định (cũ) hay Quảng Ngãi, mà còn tại các vùng có khả năng tồn tại hệ thống lũy tương tự trên cả nước.

 TS. Nguyễn Khánh Trung Kiên - Phó Viện trưởng Viện Khoa học xã hội vùng Nam Bộ phát biểu kết luận

Kết luận hội thảo, TS. Nguyễn Khánh Trung Kiên nhấn mạnh: “Trường Lũy Gia Lai không chỉ là di sản của quá khứ, mà còn là tài sản và nguồn lực văn hóa quý giá mà chúng ta thừa hưởng từ tiền nhân, để tiếp tục gìn giữ và trao truyền cho các thế hệ tương lai. Những kết quả mà hội thảo đạt được hôm nay là cơ sở khoa học và thực tiễn quan trọng, là khởi đầu cho một chặng đường mới trong việc đánh thức và phát huy bền vững giá trị của di sản này. Trách nhiệm đó không của riêng ai, mà cần sự chung tay, góp sức của các nhà khoa học, các cấp chính quyền và đặc biệt là của cộng đồng địa phương.”